BIP Facebook - dołącz do nas!

Lutowiska

Grudzień

04

imieniny:

Barbary
Hieronima
Krystiana

Miejscowości /

Stuposiany

Mapa historyczna zabudowy wsi Stuposiany
Mapa historyczna

Stuposiany były jedną z największych zarówno pod względem powierzchni jak liczby ludności wsi w Bieszczadach. Na północy granica wioski dochodziła do ujścia Wołosatki do Sanu, zaś na południu sięgała krańców połonin Caryńskiej i Bukowego Berda. Zabudowa rozciągała się wąskim pasem po obu stronach Wołosatki. Jedynie w Bereżkach ciągnęła się wzdłuż dolnego biegu potoku Bystry. Dopiero przed II wojną światową powstało kilka nie wielkich przysiółków nad Sanem i nad potokiem Zwór.
Nazwa Stuposian początkowo odnosiła się do potoku (obecnie Wołosatka). W wolnym tłumaczeniu rozumieć ją można jako potok zstępujący do Sanu. W źródłach miejscowość pojawia się po raz pierwszy w 1489 r. Stanowiła wówczas najbardziej na południowy wschód wysuniętą osadę olbrzymiego klucza dóbr należącego do rodu Kmitów. Wieś powstawała etapami, osadnicy stopniowo zagospodarowywali późniejsze Stuposiany Dolne, Górne i Bereżki.
W następnych latach wieś przeszła w ręce A. Choteckiego, który nie potrafił ułożyć sobie stosunków z poddanymi. Ci w zemście sprowadzili beskidników zza Karpat i złupili dwór i folwark. W kolejnych latach dobra przejęła rodzina Wisłockich herbu Sas. Kolejni przedstawiciele tej rodziny utrzymali te dobra aż do XIX wieku. Już w XVIII w. w wyniku rodzinnych podziałów w obrębie Stuposian powstały trzy osobne folwarki i dwory pozo stające w rękach kolejnych generacji Wisłockich.
Kiedy pod koniec XVIII w. o prawo do schedy wystąpili również spadkobiercy w linii żeńskiej sytuacja prawna stała się bardzo skomplikowana. Pomiędzy spokrewnionymi ze sobą rodzinami zaczęły się procesy sądowe, w których prócz Wisłockich występowali Przestrzelscy, Łazowscy, Leszczyń scy i inni. Procesy te trwały prawie jeden wiek i zakończyły się wykupieniem całości majątku przez rodzinę Ziętarskich w 1875 r.
Taka sytuacja nie sprzyjała różnym przedsięwzięciom gospodarczym, jakie tu podejmowano. Na początku wieku XIX istniała na granicy Bereżek z Caryńskiem huta szkła (mapa nr 1). Na początku lat sześćdziesiątych XIX stulecia postała tu kopalnia ropy naftowej z szybami kopanymi. W później szych latach kilkakrotnie prowadzono wiercenia, jednak wydobycie nie rozwinęło się na większą skalę. Główną tego przyczyną był brak kapitałów na inwestycje związane z tym przedsięwzięciem.
Aż do końca XIX w. Stuposiany były rolniczo-pasterską wsią, zaś podstawą egzystencji mieszkańców była uprawa ziemi i wypas bydła. Sytuację zmieniła budowa linii kolejki wąskotorowej z Sokolik do Stuposian, a następnie Ustrzyk Górnych. Dzięki temu miejscowość stała się lokalnym centrum gospodarczym. W 1912 ponownie zostały rozpoczęte poszukiwania ropy naftowej przez firmę „Abura” ze Lwowa. Zniszczenia jakie postały podczas I wojny światowej przerwały rozwój miejscowości.
W 1921 r. tutejsze lasy nabyła Polska Spółka Drzewna „Stuposiany”, która gospodarowała tu w okresie międzywojennym. Krach gospodarczy jaki na stąpił pod koniec lat dwudziestych i nieporozumienia pomiędzy udziałowca mi doprowadził do likwidacji kolejki wąskotorowej ok. 1932 r.
Pod koniec lat trzydziestych nastąpiła poprawa sytuacji. W Pszczelinach powstał tartak parowy, doprowadzono drogę bitą, zaś wieś stała się siedzibą gminy zbiorowej. Kolejna wojna światowa przyniosła nowe nieszczęścia i zniszczenia. W 1944 r. w rejonie Stuposian operowały różne formacje partyzantki sowieckiej i UPA. W czasie przechodzenia frontu zniszczono część zabudowy. Ostatecznie w 1946 r. wysiedlono prawie wszystkich mieszkańców do ZSSR, zaś zabudowa wsi została spalona. W latach pięćdziesiątych na obsza rze wsi powstało kilka osad leśnych.
Ze śladów przeszłości stosunkowo dobrze zachowała się trasa dawnej kolejki wąskotorowej. Bardzo dobrze widoczne są nasypy, kamienne części mostów i przepustów. Zachował się również stuposiański cmentarz z kilko ma nagrobkami, pośród nich Marcelego Wisłockiego ostatniego przedstawi ciela rodu władającego wsią przez prawie trzy stulecia. W południowej części cmentarza widoczne są fundamenty cerkwi p.w. Opieki Matki Bożej zbudowanej w 1787 r., rozebranej zaś w latach trzydziestych XX w. Nie zachowały się natomiast pozostałości po cerkwi wybudowanej w 1923 r. zlokalizowanej kilkaset metrów poniżej cmentarza na prawym brzegu Wołosatki.

Kalendarz

p Grudzień 2024 n
P W Ś C P S N
            1
2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22
23 24 25 26 27 28 29
30 31