BIP Facebook - dołącz do nas!

Lutowiska

Marzec

28

imieniny:

Anieli
Kasrota
Soni

Miejscowości /

Smolnik nad sanem

Mapa historyczna zabudowy wsi Smolnik
Mapa Historyczna

Na łagodnym grzbiecie położonym pomiędzy wschodnim krańcem Otrytu a Sanem przez kilka stuleci istniała wieś Smolnik. Nazwę miejscowości i niewielkiej rzeczki spływającej środkiem doliny do Sanu wywodzić można od smolnego (ciemnego) koloru wody, zabarwionej wyciekami ropy naftowej.

Obszar Smolnika i jej siostrzanej wsi Procisne został zagospodarowany jeszcze w XV w. przez mieszkańców Żurawina. Wszystkie te miejscowości należały do rodu Kmitów. Na miejscu jednak sprawami wsi kierowali kniazio wie, jak w Karpatach zwano wówczas wójtów. W połowie wieku XVI zasiedlono dolinę potoku Smolniczek, oraz leżący na przeciwległym brzegu Sanu obszar nad potokiem Głęboki (mapa nr 5).

Kniaź, który osadził na prawie wołoskim wieś, zbudował swą siedzibę u ujścia potoku Smolniczek do Sanu. W sąsiedztwie dworu powstała pierwsza cerkiew. Prawdopodobnie już synowie pierwszego kniazia podzielili grunty po ojcu. Powstały dwa dwory i folwarki. Rozdzielono również poddanych i tak powstały wsie Smolnik i Procisne. Podział ów odbył się w zgodzie, albo wiem dwór smolnicki i prociśniański zbudowano w sąsiedztwie, zaś obie wsie do końca istnienia miały wspólną cerkiew i parafię. Zabudowania chłopskie Smolnika ciągnęły się grzbietem leżącym pomiędzy potokiem Smolni- czek a rzeką San, zaś domostwa Procisnego wzdłuż potoku Głęboki.

W źródłach obie wsie wzmiankowane są w roku 1580, kiedy to po śmierci Barbary Kmitowej dobra te przeszły w ręce rodu Herburtów. W XVII stuleciu właścicielem ich był Szymon Lesiowski, następnie zaś rodzina Stadnickich. Trapiły w tym czasie wieś różne nieszczęścia. Śladem po tym jest poda nie o spaleniu tutejszej cerkwi przez Tatarów.

W wieku XVIII drogą dziedziczenia wioska przeszła na Ossolińskich, następnie zaś Mniszchów. Na początku XIX w. dobra zakupił Józef Adel, zaś po jego śmierci odziedziczyły go jego córki. Najmłodsza z nich Wiktoria Wizyta rozpoczęła w 1877 r. budowę tartaku parowego położonego w miejscu zwanym „Na Syhłach”. Spadkobiercy jej sprzedali dobra firmie drzewnej J. 8 J. Kohn z Czech. Pod tym zarządem miejscowość stała się ważnym ośro-dkiem przemysłu drzewnego. Przy tartaku zbudowano osiedle dla pracowników, którzy ściągali tu z całej Galicji, a nawet z Węgier i Niemiec. Nowi mieszkańcy budowali swe domy wzdłuż drogi wiodącej do Lutowisk. Stopniowo Smolnik stał się lokalnym centrum gospodarczym. Pod koniec XIX w. powstał tu drugi tartak parowy braci Tiger, cegielnia, garbarnia, olejarnia, mleczarnia oraz dwa młyny wodne (mapa nr 5).

Rozwój miejscowości zahamowały zniszczenia powstałe podczas walk w 1915 r. kiedy to spłonęła nowa szkoła, część zabudowań tartaków oraz zabudowy wiejskiej. W okresie międzywojennym odbudowano zniszczone domostwa i obiekty przemysłowe. W roku 1939 obszar Smolnika i Procisnego przedzielono granicą pomiędzy sowiecką a niemiecką strefą okupacyjną biegnącą rzeką San. Po zakończeniu II wojny światowej na tym odcinku tak samo wytyczono granicę polsko-radziecką. Smolnik stał się graniczną wsią ZSSR. Wytyczono wówczas strefę przygraniczną wysiedlając jej mieszkańców do Bandrowa. We wsi założono kołchoz, zaś mieszkańcy ponownie zaczęli odbudowywać swe domy. W 1951 r. w wyniku wymiany terenów przygranicznych Smolnik powrócił w granice Polski. Dawnych mieszkańców przesiedlono do obwodu nikołajewskiego.

Opustoszała wieś nie została ponownie zasiedlona. Grunty i budynki przekazane zostały PGR-om, następnie zakładom karnym, zaś w latach osiem dziesiątych firmie „Igloopol”. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych rozebrana została cała dawna zabudowa. Ocalała tylko smolnicka cerkiew będąc dziś jedynym świadectwem po dawnej wsi. Większość źródeł podaje, że świątynię pod wezwaniem św. Michała Archanioła zbudowano w 1791 r. Nie można jednak wykluczyć, że obiekt jest znacznie starszy. Pewne jest natomiast, że jeszcze w XIX w. większość cerkwi w Bieszczadach wyglądała tak właśnie jak smolnicka.

Po 1951 r. obiekt pozostawał opuszczony i ulegał dewastacji. Dzięki staraniom służb konserwatorskich w latach 1969-70 został odnowiony, przywrócono wówczas świątyni pierwotne pokrycie gontem. W 1973 r. cerkiew prze kazano parafii rzymskokatolickiej w Lutowiskach i od tego czasu jest kościołem filialnym p.w. Wniebowzięcia NMP. Od północy z cerkiewką sąsiaduje stary cmentarz z kilkoma ocalałymi nagrobkami. Spoczywają na nim dawni mieszkańcy wsi greckokatolicy, rzymskokatolicy i ewangelicy.

Innych śladów po wsi przetrwało niewiele. Przy dawnej drodze wiejskiej ocalały dwa kamienne krzyże w ich sąsiedztwie widoczne są fundamenty budynków, kilka studni i zdziczałe sady. Na wysokości cerkwi przy drodze głównej dobrze zachowały się fundamenty tartaku parowego. Czas zatarł ślady po smolnickim dworze i folwarkach, wody Smolniczka zniszczyły fundamenty młynów i tartaku wodnego. Na terenie tartaku parowego „Na Syhłach” powstały nowe obiekty. Dość dobrze w terenie widoczne są pozostałości po dworze, młynie i tartaku wodnym w Procisnem.

Kalendarz

p Marzec 2024 n
P W Ś C P S N
        1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31